سوال: اگر همين فردا مجموعه ي نيروهاي داخل نظام استعفا كنند، چه گزينه هايي پيش رو خواهيم داشت؟
جواب: نيروهاي خارج نظام را به دو گروه تقسيم بندي مي كنيم. گروه هاي راديكال و يا انقلابي و گروه هاي اصلاح طلب و يا محافظه كار. از دسته ي اول مي توان از مجاهدين خلق، سلطنت طلبان و احزاب چپ گرا با گرايشات كمونيستي مثل فداييان خلق نام برد. دسته ي دوم شامل تقريبا تمام فعال هاي سياسي خارج نظام و داخل كشور مثل ملي مذهبي ها، نهضت آزادي، به تازگي دفتر تحكيم وحدت و در خارج، جبهه ي ملي مي شود.
نكات زير در مورد اين گروه ها به نظر مي رسد:
1) گروه هاي تند رو تلاش خواهند كرد كه با نا اميد كردن هر چه بيش تر مردم از اصلاحات زمينه را براي يكي از دو گزينه ي انقلاب و يا حمله ي امريكا فراهم كنند. بنابراين مي توان انتظار داشت كه تحركات اين گروه كاملا هم راستا با جناح راست تند رو و طرف داران ولايت مطلقه در داخل و جناح راست تندرو در آمريكا به رهبري رامسفلد و لابي صهيونيسم باشد. تمام اين گروه ها يك وجه مشترك دارند كه فقط در جوي احساسي، خشن و به دور از عقلانيت مي توانند به حيات خود ادامه دهند. تاريخ نشان داده است كه همه ي انقلاب ها از هر نوعي كه باشند در برخي نكات با هم مشتركند و از آن جمله است خشونت گرايي و گذر از دوره ي ركود و خفقان سياسي و ديكتاتوري مصلحت آميز و به تدريج بازگشت به فضاي قبل از انقلاب و تغييرات تدريجي و تاكتيكي شعار ها. اورول در قلعه ي حيوانات اين وضع را بسيار هنرمندانه به رشته ي تحرير مي كشد. فراموش نكنيم كه او خود اسلحه به دست گرفت و در مبارزات چپ شركت كرد.
2) بسياري از گروه هاي خارج نظام تلاش خواهند كرد شعار هاي زيبا بدهند و براي خود طرفدار جذب كنند. تقريبا همه ي اين گروه ها در ظاهر از دموكراسي حمايت خواهند كرد. البته عملكرد اين گروه ها در طول ساليان گذشته و فلسفه ي وجودي و محورهر يك از اين گروه ها نشان مي دهد كه چه قدر اين ادعا صحيح خواهد بود. در اين بين گروه هاي محافظه كار پيشينه ي بسيار روشن تري دارند. اصولا اگر فقط به همين قضيه دل خوش كنيم كه دموكراسي ذاتا با خشونت و راديكاليسم مناسبتي ندارد (اگر نگوييم متناقض است) باز هم جاي اميدواري است. در اين بين دم خروس سلطنت به ظاهر مشروطه ي سلطنت طلبان و هم چنين نظام ولايي مسعود رجوي از زير عباي مبارك آقايان بيرون زده و قسم حضرت عباس آيشان را كه والله ما دموكراتيم و نازيم و خوبيم بي اثر مي كند.
3) يكي از شعار هايي كه ممكن است طرفداراني را هم به خود جذب كتد و بيش از همه سلطنت طلبان خواهند توانست از آن سود ببرند شعار آزادي بوسه و آغوش به جاي شعار آزادي انديشه، قلم و بيان است. مسلما اين شعار ها دركنار هم مطرح مي شود ولي پس از رسيدن به قدرت به راحتي بخش دوم فداي بخش اول مي شود. در انقلابي كه با شعار استقلال آزادي جمهوري اسلامي مطرح شد ديديم كه چه به سادگي آزادي و جمهوري فداي اسلامي و آن هم قرائت خاصي از اسلام كه آقايان داشتند شد. بنابراين هيچ تضميني نيست كه آقايان شاه دوست براي بقاي حكومت خود پس از بازگشايي نظام قرون وسطايي سلطنت بار ديگر قلم و انديشه را فداي قدرت خود نكنند و براي كنترل نيرو هاي اجتماعي از آزادي بوسه و آغوش استفاده نكنند. اين كه مي گويم اين خطر بيش تر از جانب سلطنت طلبان است به اين خاطر است كه ساير گروه هاي راديكال عمدتا به مبارزات ايدئولوژيك معتقدند و نمي توانند روي اين مساله مانور زيادي بدهند.
4) هر چند رفراندم به نظر به ترين گزينه مي رسد. رفراندمي كه در آن مردم به حذف و يا بقاي قسمت هاي انتصابي حكومت و هم چنين اصل وجود كانون مطلقه و غير پاسخگوي قدرت يعني ولي فقيه راي دهند ولي فراموش نكنيم كه اين كار به دلايل مختلف غير ممكن است. فقط يك قدرت قهريه ي خارجي مي تواند اين امكان را به وجود آورد كه البته با توجه به آن چه در آن سوي مرز ها مي گذرد من بعيد مي دانم اين قدر خير خواهي به ايران صادر شود. من هنوز هم به عملكرد عقلاني اصلاح طلبان حكومتي و خارج نظام اميد بسته ام.
آرزو: كاش مي شد خاتمي نمادي از يك حركت مدني آرام و اعتراض آميز را به نمايش مي گذاشت. مثلا با يك بازوبند سفيد به نشانه ي احترام به صلح و دوستي و اعتراض به خشونت نيروهاي خودسر و ديگر سر و سر نيروهاي خودسر! در سخن راني بعدي خود ظاهر مي شد و اين بازوبند با يك سازمان دهي خوب (كه در اين مملكت جز براي آشوب پيدا نمي شود) به بازوان تمام مردم تعميم پيدا مي كرد. البته ممكن است بگوييد خوب حالا چه فايده اي داشت. نم مي گويم نمي دانم. ولي مطمئنم فايده اش از شورش هاي كور روز هاي اخير كه حداقل در آغاز محصول مشترك راديكال هاي خارج و راستي هاي تندرو داخل براي تضعيف هر چه بيش تر دولت بود فايده اش بيش تر بود.
آه چه قدر رومانتيك شد. به تر است بس كنم.