آرمان‏گرايي مرده است! آرمان اما هنوز نفس مي‏كشد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بهاره اميدي

امروز يكي از دانش‎جويانم را به خانه‏ام دعوت كرده بودم و چند دقيقه‏اي توانستيم با هم گپي بزنيم. صحبت از درس و كار شروع شد و به فلسفه و سياست كشيد. مثل هميشه!
لابه‏لاي صحبت ناگهان چيزي از دهانم بيرون پريد كه مدت‏ها بود با هم سن و سال‏هاي خودم مي‏گفتم و اصلا به نظرمان چيز عجيب و غريبي نمي‏آمد. گفتم كه دانش‏جوهاي امروز با زمان ما خيلي فرق كرده‎اند. برايم جالب بود كه او از من دليل خواست. اين موضوع آن قدر برايم واضح بود كه تا به حال به دليل آوردن فكر نكرده بودم. مثل اين كه كسي تهران سال 1368 را با تهران سال 1382 مقايسه كند. پس به تكاپو افتادم كه براي كسي كه دانشگاه 15 سال پيش را نديده بود فضاي آن سال‏ها را توضيح دهم. گفتم كه مقداري از تفاوت‏ها به تغيير فضاي عمومي جامعه برمي‏گردد كه حاصل مدرنيزاسيون اقتصادي و اجتماعي جامعه و بالا رفتن سطح نسبي رفاهي همه و از جمله دانش‏جويان است. نمونه‏ي بسيار ساده‏ي آن را مي‏توان در نوع و مدل ماشين‎هاي دانش‎جويان كه معمولا اطراف دانشگاه‎ها پارك مي‏شود جست‎وجو كرد. از طرف ديگر مدرن شدن جامعه تكيه بر عقل جمعي را هم افزايش داده است. منظورم از به كار بردن عقل جمعي همان است كه در علوم رياضي تحت عنوان تئوري مورچه‏ها و يا هوش جمعي مي‏شناسند. يك مورچه ممكن است راه رسيدن به غذا را بلد نباشد اما رفتار مجموع مورچه‎ها در كولوني آن‏ها را دور غذا جمع مي‎كند. در اين راه مورچه‎ها نيازي به قهرمان ندارند. كافي است كه هر يك از آن‎ها در سيستمي كه البته خوب طراحي شده و ضمنا پرواضح است كه دور از خطا نيست كار و وظيفه‏ي خود را درست انجام دهند. مورچه‎ها نيازي به آرمان‎گرايي ندارند. آن‎ها نيازي ندارند كه سر در گريبان غم گيرند و به حل مشكلات كوچك و بزرگ جامعه‏ي خود بيانديشند. در دنياي مورچه‏ها انقلاب معنايي ندارد. در اين دنيا امور خود به خود و با تكيه بر عقل جمعي اصلاح مي‏شود.
بله! داشتم مي‏گفتم كه مدرن شدن جامعه تكيه بر عقل جمعي را هم افزايش داده است. به عبارت ديگر بر خلاف آن سال‏ها كه يكي از اصلي‏ترين دغدغه‎هاي خيلي از ما درس خواندن براي خدمت به جامعه بود و سؤالي كه اغلب از خود مي‏پرسيديم اين بود كه چه‏طور مي‏توان اين مهم را به انجام رساند اين روزها به نظر نمي‎رسد كه نسل امروز به اين مسايل خيلي فكر كند. البته در آن چه ما كرديم و آن چه كه شد و اين كه مثلا تفاوت نتيجه‏ي كار ما با آناني كه امروز چنين دغدغه‏اي ندارند چه خواهد بود جاي مناقشه‏ي بسيار است. حتي نمي‏توان انكار كرد كه در نسل امروز هم قهرمان كم يافت نمي‏شود و مثلا ما آرمان‎گراهاي قديم با اين همه ادعا هم به دامن روزمرگي غلطيده‏ايم. اين‏ها همه درست است اما نمي‏توان كتمان كرد كه آرمان‎گرايي از ديروز خيلي كم‏رنگ‎تر شده است. اين سخن كه ما به فكر خدمت بوديم به نظر دانش‏جوي من بسيار عجيب آمد. او گفت كه نمي‏توانسته تصور كند كه عده‎اي به ديگران هم فكر مي‏كرده‎اند. او مي‏گفت كه اگر عاشق هم‎كلاسي‏اش هم هست به خاطر خودش است. يا حداكثرش اين يك رابطه‏ي دوطرفه است!
من فكر مي‏كنم ما دايناسورها بايد اين را باور كنيم كه همه چيز به طرز عجيبي دارد زميني مي‏شود و اين اثر مستقيم مدرن شدن جامعه است. اين اثر خود را در همه جا دارد نشان مي‏دهد و حتي مفاهيم و مراسم مذهبي را هم بي‏بهره نگذاشته است. مراسم محرم كه در تهران و در برخي مناطق به حسين پارتي مشهور شده است از اين جمله است. پسرها و دخترهايي كه در اين مراسم پرشور شركت مي‏كنند را نمي‏توان به نشناختن امام حسين و دوست نداشتن او متهم كرد. خلوت اين‏ها را نمي‏توان به اين راحتي‏ها خالي از هرگونه معنويت فرض كرد. فقط نوع نگرش به اين مسايل عوض شده است. من البته در صدد ارزش‏گذاري نيستم ولي اين اتفاقي است كه افتاده و ما را در برابر آن جز نظاره كاري نيست. در اين اتفاق همه چيز و همه‏ي مفاهيم زميني شده است. خدا هم حالا ديگر فقط يك دوست خوب زميني است. حالا آسمان هم روي زمين است. نسل امروز حال پرواز ندارد. او آسمان را به زمين آورده است تا هميشه‏اش در حال پرواز باشد. حالا ديگر آرمان‎گرايي دارد آرام آرام مي‏ميرد. آرمان اما هنوز زنده است و نفس مي‏كشد. فكر دنيايي پر از خوبي و منهاي رنج و ظلم هنوز هم خواب شب بسياري از ما را به بهشت تبديل مي‏كند. اي كاش بشود. اي كاش باشد. اي كاش ...