تحقیق در کشورهای فقیر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آليوس ماکسيموس


وقتي که دولت شما توانایی برابری با بودجه تحقیقاتی پرداخت شده در کشورهاى ثروتمند آمریکاى شمالى ؛ اروپا و ژاپن را نداشته باشد پرداخت هزینه٬ بیشتر از رقبای ثروتمندتان برای تجهیزات و مواد آزمایشگاهی مشابه٬ آزاردهنده است.
اين جمله آغازين يادداشت سردبير؛ در آخرين شماره مجله نيچر است (اول آوريل ۲۰۰۴). آنچه میخوانید ترجمه و برداشت آزادی از سرمقاله و مقاله ای تحقیقی در همین شماره مجله نیچر است.
اين تحقیق که در کشورهای آمریکا٬ آلمان٬ برزیل و لهستان (Poland) انجام شده نشان میدهد در هر دو سوی آتلانتیک هر چه بازار قدرت های علمی بزرگتر و رقابتی تر بوده سعی در کاهش قیمت ها شده در حالیکه فقرا فقیر تر شده اند! مقایسه ای از قيمت ابزار آزمایشگاهی مشابه در این کشورها در مقاله ارایه شده که مثال آن قیمت يک منبع تغذيه آزمايشگاهى (Power Supply: Amersham Bioscience) در دو کشور همسايه لهستان و آلمان است: قيمت این دستگاه در لهستان ۱۶۷۸۰ یورو است در حالیکه در آلمان همین دستگاه ۱۰۴۲۰ یورو قیمت دارد! ( مقايسه کامل قيمت ها ) يعنى محققين در اين کشور فقير [در مقايسه] گاهى تا۷۰٪ بيشتر از همکاران خود در کشورهاى متمول هزينه اقلام مشابه را مى پردازند! محققين لهستان براى ادامه تحقيق خود از روشهایی مثل چانه زنى استفاده مى کنند (يک محقق و ليدر يک گروه تحقيقاتى در لهستان به نيچر گفته که براى يک سانتريفيوژ ۳۵٪ تخفيف گرفته) و يا در سفرهای خارجى خود چمدانى پر از مواد آزمايشگاهى با خود به ارمغان مى آورند! البته با در نظر گرفتن این نکته که لهستان در اول ماه می (در کمتر از یک ماه) به اتحاديه اروپا خواهد پیوست مشکل محققین این کشور تا حدود زیادی حل خواهد شد در حالیکه برای بقیه کشورها امید زیادی در بهبود اين شرایط نیست. دانشمندان و محققین این کشورها علاوه بر پرداخت هزینه بیشتر گاهی باید انتظاری یک ساله را هم برای دستیابی به دستگاه خود تحمل کنند!
در ادامه این مقاله راهکارهایی را برای محققین در کشورهای فقیر ذکر میکند که از جمله خبر های خوب ایجاد سازمان های غیر دولتی برای پشتیبانی محققین در کشورهای در حال توسعه و سازمانهاى مشابهى که سعی در انتقال ابزار آزمايشگاهى دست دوم به کشورهاى آمريکاى جنوبى دارند؛ است. نويسنده مقاله به دولت هاى مطبوع اين محققين پيشنهاد داده که موانع گمرکى و ... را از سر راه ورود ابزار علمى بردارند.
این حقایق برای هر کسی که دستی در امور تحقیقاتی در ایران داشته باشد بسیار آشنا است. گروههای تحقیقاتی در ایران بعلت تحریم آمریکا و موانع مالی و اداری موجود مجبورند اقلام مشابه را با قیمت چند برابر از بازار اروپا (آنهم به زحمت و بعد از ماهها کاغذ بازی) تهیه کنند؛ و علاوه بر پرداخت پول بیشتر مدتها در انتظار ابزار مورد نظر خود بمانند. محققين ما براى گرفتن ویزا برای سفر های علمی خود با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم میکنند ؛ بودجه مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی سالیانه کاهش می یابد و .......البته هدف از از این یادداشت ٬نه یادآوری مشکلات (که تکرار مکررات است) بلکه اولا تقدیر از کسانی است که با وجود همه این فشارها و مشکلات هنوز عاشقانه در ایران به تولید علم مشغولند و دوم٬ یادآوری به خودمان بود (اول نوشتم آنانی که دستی در کار دارند‌ ولی دیدم به خودمان بگویم بهتر است) ... بدون تولید علم و بدون هزینه کردن برای دانشگاهها٬ پیشرفت ٬هدفی دست نیافتنی است! به امید روزی که محقق و تحقیق جایگاه واقعی خود را در کشورمان پیدا کند.
* آخرین شماره مجله نیچر که با عنوان ژنوم رَت (The rat Genome) منتشر شده بصورت آنلاین (مجانى) در دسترس همه قرار دارد.
Reference: Nature 1 Apr 2004, 428(6982) 451, 453