خشونت و مدارا
_________
رحيم مخکوک

همه‎ي ما به نحوي تندرو هستيم. اگر نماز مي‎خوانيم كافي است بدانيم كسي هست كه نماز نمي‎خواند و روزه نمي‎گيرد، آن وقت آن فرد برايمان به يك فرد غير قابل اعتماد تبديل مي‏شود و به خود اجازه مي‏دهيم هر تعبيري را در موردش به كار ببريم و تمام بغض خود را نثارش مي‏كنيم.
اگر نماز نمي‎خوانيم كافي است كسي را ببينيم كه نماز مي‎خواند و مثلا ريش مي‏گذارد. آن وقت سايه‎اش را با تير مي‎زنيم و تبديل مي‎شود به يك جوك براي محافل دوستانه‏مان و برايش داستان مي‎بافيم و از هر كاري كه مي‎كند ايراد مي‎گيريم.
ممكن است برخي از ما حق داشته باشيم. تندروي‎هايي كه در اطراف ما هر روز اتفاق مي‎افتد روح و روان همه را خراش مي‏دهد و زخمي مي‎كند و يك روح زخمي چه مي‎تواند بكند جز زخم زدن و اين از هر دو طرف ادامه مي‏يابد و تندروي تندروي را تشديد مي‏كند. نقطه‎ي غم‎انگيزتر ماجرا جايي است كه يكي از طرفين بر اريكه‎ي قدرت تكيه زده باشد و خود را صاحب جان و مال و ناموس طرف مقابل بداند.
اگر دو طرف با هم برابر باشند، در اين ماجرا تعادلي را مي‎توان انتظار داشت و عقلانيتي كه عقلاي دو قوم در ميان آورند و به تندروها بقبولانند كه جز خشونت راه ديگري هم هست و مي‏توان مدارا پيشه كرد و در عين حال حرف خود را هم زد و به ديگران هم اين حق را داد كه به نحو ديگري زندگي كنند. اما يك طرف كه زورمند باشد و زورمدار، طرف ديگر كتك‏خور مي‏شود و اخم مي‏كند و عقده‏اي مي‏شود و سعي مي‎كند فرار كند برود جايي كه خبري از اين بازي ناعادلانه‎ي ناخواسته نباشد. اگر يك طرف قدرت‏مند باشد و به طرف مقابل اجازه‎ي ظهور ندهد طرف مقابل طبيعي‏ترين عكس‎العملش اين است كه بي‎خيال همه چيز شود. سرش را در لاك خود فرو كند و قدرت را انكار كند. انگار كه وجود ندارد و تا مي‎تواند از آن فاصله بگيرد و اين همان اتفاقي است كه در پادگان‎ها مي‎افتد. يك شكاف عميق و خطرناك بين طبقات اجتماعي كه در درازمدت پايداري سيستم را زير سؤال مي‎برد.
و اما ما چه مي‎توانيم بكنيم. آيا اين شكاف به نفع جامعه است؟ آيا فروپاشي اجتماعي و حتي سياسي مطلوب ماست؟ آيا اگر همين ساختارهاي ناقص فعلي هم نباشد و مثلا با انقلابي ديگر و يا حمله‏اي نظامي همه چيز فرو بريزد در راه بهشت گام خواهيم برداشت؟ من اين گونه نمي‏انديشم. من فكر مي‎كنم مايي كه مي‎نويسيم مي‎توانيم نقش عقلاي قوم را بازي كنيم. من فكر مي‎كنم مي‏شود همه‏ي اتفاقاتي را كه دور و برمان مي‎افتد اعم از خوب و بد ببينيم و فارغ از اين كه چه كسي اين كار را مي‎كند به آن نگاه كنيم.
مثال بزنم و بحث را به پايان برسانم. من از شهردار تهران خوشم نمي‏آيد و تركيب شوراي شهر تهران را هم اصلا نمي‎پسندم اما نمي‎توانم برخي اقدامات مثبتي را كه حداقل تلاش مي‎كنند انجام دهند در راستاي عوام‎فريبي ارزيابي كنم. اصلا بگذار كارهاي خوب بكنند و نيتشان عوام‎فريبي باشد. كارهايي را كه اصلاح‎طلبان نتوانستند بكنند بگذار اينان بكنند تا ثابت كنند ما خوبيم. اگر احزاب در اين مملكت جا افتاده بود، آن وقت مي‎شد عضو حزب رقيب شد و قواعد بازي در آن هنگام به ما اجازه مي‎داد كه از هر كار جناح رقيب ايرادهايش را بزرگ كنيم. اما در حال حاضر من فكر مي‎كنم آن چيزي كه بايد تبليغ كرد مداراست، آن هم براي هر دو طرف. فراموش نكنيم كه اين قدرتمندان زورگو از همين اجتماع برخواسته‎اند و لابد زمينه‎اي مثلا دوهزاروپانصدساله در ما وجود داشته كه توانسته‎اند ظهور كنند. اگرعقلانيت و مدارا تبليغ شود مي‎توان اميدوار بود آن ديكتاتوري و خشك مغزي‎اي كه در بسياري از ما هست (و در قدرتمندانمان بيش‎تر) به آرامي جاي خود را به مدارا و تحمل نظرات مخالف بدهد. تنها در اين صورت است كه مي‎توان آسيب‎هاي جدي دوران گذار را كم كرد و تا حدودي به سلامت اين مرحله را به پايان برد.