دور و نزديک
ـــــــــــــــــــــ
پ.صائبى
دوستانى مى گويند : « چون از ايران دور شده اى ، مراقب باش که احتمال اشتباه در اظهار نظر ها و تحليل ها زيادتر است.»
بياييد يک مقايسه‌اى ولو مختصر و شتابزده بين دور و نزديک داشته باشيم.
در ايران بودن يعنى در وسط تحولات و حوادث بودن. صبح که از خانه خارج شوى هر چقدر هم که سياسى نباشى نميتوانى شاهد تحولات سياسى و اجتماعى نباشى. در دانشگاه يا در محل کار يا در مکان هاى عمومى نميتوانى بحث ها را گوش نکنى. اينها خود به خود به تو اخبار را مى رساند. تحليل ها هم در اين بين کم نيست. تو فقط از بين تحليل ها بايد درست ترين را در لحظه به نظرخودت انتخاب کنى. معمولا فرصتى براى تحليل خودت نمى ماند شايد تنها اندکى به آن مى افزايى يا اينکه اگر خودت اهل تحليل باشى به دليل بمباران اطلاعاتى، منسجم کردن نظرات خودت کمى سخت است و دست کم مقدارى جانبدارانه جمع بندى مى کنى و تحت تاثير شنيده ها هستى. اما از طرف ديگر واقعيات ملموس را کامل مى بينى، در دام فضاهاى ذهنى و تئورى پردازانه و غير واقعى معمولا کمتر مى افتى. اگر اهل پيشداورى و ساده انديشى و تقليل گرايى نباشى به جزييات بيشتر توجه مى کنى و حکم کلى کمتر صادر مى کنى. البته باز نکته ديگرى در مقابل هست و آن هم اينکه چون واقعيات تلخ را از نزديک لمس مى کنى و نيز به دليل خشونت و پر تنش بودن همه جانبه فضاى داخل کشور معمولا عصبيتر و پرخاشگرانه تر تحليل مى کنى.
اما اگر دور شوى تنها از دريچه دنياى مجازى ميتوانى با داخل ارتباط داشته باشى. خيلى از جزييات را نميتوانى پيگيرى کنى. فرصت اين نيست که مثلا تمام روزنامه هاى تهران را از طريق اينترنت زير و رو کنى پس از جزييات دور هستى و در مقابل وقت و فراغت بال بيشترى دارى. با همين اطلاعات اندک ذهن شروع به فعاليت مى کند و در مقابل از دست دادن دقت در جزييات، امکان تحليل هاى کلى ترى دارد. قبول دارم که اينگونه تحليل هاى کلى ممکن است بکل پرت و غير قابل ارزيابى باشد، اما چون ذهن خوراک کمترى مى گيرد، عميقتر روى داده ها کار مى کند و چون دور است کليات را هدف ميگيرد و از جزييات که ممکن است غير ضرورى هم باشند فاصله مى گيرد، لذا هر چند وقت يکبار يک تحليل به کل متفاوت ممکن است به سراغ آدم بيايد! تحليل هايى که مال خود آدم است و شتابزدگى و عصبيت و تاثير پذيرى از محيط کمتر به سراغ آن آمده، نمى خواهم بگويم که هر تحليلى از دور بهتر است. اتفاقا مى خواهم نتيجه گيرى کنم که خيلى قضيه شفاف نيست و همانطور که تحليل هاى نزديک لزوما به دليل نزديکى بهتر از تحليل هاى دور نيستند، تحليل هاى دور هم ممکن است خيلى پرت باشند.

اما يک مطلب ديگر اين بين مورد غفلت قرار گرفته و آن هم اين است که پس چرا بعضى از صاحبنظرانى که از کشور خارج مى شوند تحليل هاى دور از واقع بيشترى دارند؟ به نظر من علت را بايد در جاى ديگرى جويا شد. اين صاحبنظران با شرايط خاصى از کشور خارج شده اند. به نظر من آنها غالبا نمى خواهند خود را با شرايط جديد داخل کشور وفق بدهند. تمايلات به تدريج وارد تحليل ها ميشود و چون داده هاى ذهنى محدود هستند اين تمايلات شخصى و سياسى معمولا رشد مى کنند و عرصه را بر واقع گرايى تنگ. («بايد» کم کم جاى «است» را مى گيرد.) کما اينکه از اين تحليل هاى غير واقعبينانه از جانب کسانى در داخل کشور که داراى شرايط مشابه بالا هستند، کم سراغ نداريم. مثلا حزب مشارکت با اينهمه تحليلگر اينروزها دارد توى اوت ميزند. چرا؟ تمايلات باندى و سائقه هاى خط امامى و دهه شصتى دارد کار خودش را مى کند!

در اينکه فرد دور از کشور بايد مراقب تحليل هاى خود باشد، شک ندارم اما بر اين نظر که تحليل يک فرد دور از کشور به خاطر دور بودن کم ارزش است يا تحليل يک فرد داخل کشور به خاطر قرار گرفتن کوران حوادث از ارزش بيشترى برخوردار است اعتراض دارم.

مطلب، توضيح واضحات و منتج به يک گزاره بديهى شد! بنا به اثبات چيزى نداشتم، خواستم يادآورى کنم که هر تحليل مستقل از اينکه در کجا و کى و توسط چه کسى بيان شده بايد به طور مجزا مورد ارزيابى قرار گيرد.