عربستان از نماي نزديك
قسمت اول: جغرافيا
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
رحيم مخكوك

بر آن شدم تا ديده‏هايم را در اين سفر دو هفته‎اي به مكه و مدينه و جده در چند قسمت كوتاه، به خوانندگان عزيز تقديم كنم. طبيعي است كه اين مشاهدات فقط به اين مناطق مربوط مي‎شود و جز در موارد خاص ممكن است در مورد تمام عربستان درست نباشد. باشد كه قبول افتد.
مدينه در شمال مكه و جده واقع است. فاصله‎اي حدود 500 كيلومتر با هر يك از آنان دارد و فاصله‏ي مكه و جده حدود 100 كيلومتر است.
اين مثلث بر خلاف تصور قبلي من از كوير يك‎دست و شن‎زارهاي بي‎انتها پوشيده نشده است. بلكه به طور پراكنده و در برخي مناطق به صورت فشرده تپه‏هايي در آن ديده مي‎شود كه اكثرا از نوع سنگ‎لاخ است و اين عبور و مرور را در اين سرزمين گرم و شرجي دوچندان مشكل مي‎كند. گله‎هاي شتر در اطراف جاده‎ها به وفور ديده مي‎شود و براي عدم ورود حيوانات به جاده‎هاي بين‎شهري اطراف تمام جاده‎ها را با سيم محصور كرده‎اند.
مدينه يك بافت كاملا قديمي شبيه مناطق جنوبي تهران دارد. جمعيتي حدود هفت‎صدهزار نفر در آن زندگي مي‎كنند و تحصيلات عالي در آن فقط در مدارس ديني وجود دارد. اطراف مسجدالنبي كه قلب مدينه است را تا فاصله‎اي حدود 1000 متر به طور كامل خراب كرده‎اند و اين منطقه يك بافت مدرن و پر از هتل‎هاي نوساز و تقريبا هم‎ارتفاع دارد. تقريبا تمام زائران نيز در همين محدوده ساكن مي‏شوند و به اين ترتيب مدينه به دو بخش كاملا مجزا و متفاوت تقسيم مي‎شود. در مدينه باران هم آمد. هم‎زمان باد هم مي‎آمد و جالب بود كه از گرما صورت را مي‎سوزاند.
مكه اما شهر تونل‎هاست. اين شهر هيچ چيزش با اصول شهرسازي امروزي و ديروزي نمي‎خواند و علت آن هم وجود كوه‎هاي سنگ‎لاخي كم ارتفاعي است كه سراسر منطقه‎ي اطراف مسجدالحرام و كل مكه را پوشانده است. بزرگ‎راه‎هاي عريض مكه به دفعات وارد تونل‎ها مي‎شوند و از روي پل‎هاي متعدد مي‎گذرند. اين كوه‎ها باعث شده‎اند كه بافت قديم و جديد مكه در هم تنيده شوند و در كنار هتل‏هاي شيك بتوان خانه‎ها و آپارتمان‎هاي قديمي را ديد كه حتي كولر هم ندارند. اگر وجود عزيز كعبه و آب زمزم نبود هيچ‎گاه در چنين منطقه‎اي شهر به وجود نمي‎آمد. اين هم رازي است كه خدا خانه‎ي خود را در جايي قرار داد كه هيچ چيز ديدني ندارد و آب و هوايش طاقت‎فرساست و اصولا جاي زندگي نيست. حتي يك پارك درست و حسابي كه بتوان در آن نفسي تازه كرد در اين شهر وجود ندارد.
مكه به علت يك واقعيت بامزه تنها شهري است كه قبله‎نما در آن كار نمي‎كند. به هين خاطر در تمام مناطق شهر از خود مسجدالحرام گرفته تا اطراف آن و در هتل‎ها و ساير مناطق به طريقي جهت قبله را مشخص كرده‎اند كه زائران سردرگم نشوند.