پيش‌بينى علمي آينده
ـــــــــــــــــــــــــ
رحيم مخكوك
پيش‌بينى آينده از موضوعات جالبى است که اگر بتوان روشى را براى انجام دقيق آن يافت بسيار مورد علاقه است و کم‌تر کسى در دنيا هست که نخواهد بداند در آينده براى او و يا ديگران چه اتفاقى مى‌افتد.
جذابيت اين موضوع باعث شده که در همه جا يکى از مباحث مطرح و مهم باشد و حيطه‌ى علم نيز از اين قضيه مستثنى نيست. موضوعاتى مثل تخمين و پيش‌بينى از بحث‌هاى جالب و پيچيده‌اى است که در بسيارى از علوم کاربرد دارد و عمدتا بر اساس پايه‌هاى تقريبا مشابه رياضى در علوم مختلف انجام مى‌شود. نکته‌ى مهمى که در استفاده از اين روابط رياضى مطرح است اين است که اين فرمول‌ها و قوانين پيش‌بينى و تخمين فقط وقتى ارزش علمى پيدا مى‌کنند که يک متخصص آن رشته‌ى خاص که پيش‌بينى در آن رشته انجام مى‌شود اين فرمول‌ها را به مساله‌ى مورد نظر اعمال کند. مثلا تخمين وضعيت اقتصادى يک شرکت در آينده کار يک متخصص اقتصاد و يا يک استراتژيست است و البته اين فرد نيز بدون دارا بودن اطلاعاتى در زمينه‌ى کارى آن شرکت قادر به انجام پيش‌بينى آينده نيست. در ضمن اين شخص احتمال وقوع پيشبيني را هم بيان ميكند و به عبارت ديگر بيشتر پيشبينيها قطعي نيست.
برخى پيش‌بينى‌ها زمان کوتاه و برخى ديگر زمان طولانى‌اى را پيش‌بينى مى‌کنند اما ارزش پيش‌بينى لزوما به طول اين زمان بستگى ندارد. مثلا يک سرباز در جنگ تن‌به‌تن اگر بتواند رفتار دشمن را در زمان‌هاى کوتاه پيش‌بينى کند خواهد توانست جان خود را نجات دهد. يا پيش‌بينى قيمت سهام چند شرکت خاص در بازار بورس در کوتاه مدت ارزش زيادى دارد و مى‌تواند ثروت زيادى را به هم‌راه داشته باشد.
بسيارى از پيش‌بينى‌ها بر اساس احساس انجام مى‌شود اما يک پيش‌بينى علمى بر اساس يک مدل مناسب از سيستم مورد مطالعه بنا نهاده شده است. مدلسازي عموما كار دشوار اما ممكني است و متاسفانه چنين مدل‌هايى در سيستم‌هاى انسانى يا وجود ندارند و يا اين که دقت پايينى دارند، اما همين مدل‌هاى نادقيق هم اگر درست استفاده شوند مى‌توانند پيش‌گويى‌هاى قابل ارزشى ارائه کنند.
اعلام يك پيشبيني در يک زمان مناسب و از طرف يک شخص مناسب و قدرت‌مند مى‌تواند تضمين کافى براى اجراي آن را به هم‌راه بياورد. مثلا پيش‌بينى مور که مديرعامل شرکت IBM بود باعث تشديد رشد سريع و نمايى الکترونيک گرديد. ضمنا شخصي كه توانايي پيشبيني آينده را داشته باشد ممكن است بتواند براي تغيير آينده از آن استفاده كند. به عبارت ديگر ميتوان با استفاده از پيشبيني، سيستمي را به نحوي كنترل كرد كه به سمت حالت خاصي حركت كند. مثلا يك راننده و قتي در چند متري روبهروي خود با مانعي روبهرو ميشود پيش از برخورد به مانع مسير خود را تصحيح ميكند تا تصادف نكند.
در هر صورت نگاه سيستماتيك به عناصر و اجزاء مختلف اجتماع، صنعت، اقتصاد و حتي فرهنگ و تلاش در جهت پيشبيني آيندهي هر سيستمي ميتواند ابزاري قوي براي جلوگيري از وقوع اتفاقات ناگوار باشد. ابزاري كه در دنياي مديريت امروز بسيار استفاده ميشود و متاسفانه در ميان مديران كشور ما و به خصوص در مديريت كلان تا حدود زيادي ناشناخته است.
