پيامبرى که نمى‌ميرد (۱)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نيما قديمى
در نوجوانى، همزمان با دوران جنگ، خوابى تکرارى بود که چندين بار ديدم. مضمون آن خواب چندان مهم نيست، مهم اين‌ا‌ست که پس از چند بار به تقارن غم‌انگيزى پى بردم. درست فرداى هر شبى که آن خواب را مى‌ديدم، خبر شهادت دوستى صميمى را دريافت مى‌کردم. خوب تجربه آن‌چنانى نيست، ولى رؤياى صادقه وجود دارد و يکى و از کوچکترين تجربه‌هاى دينى است. داستان معروف خوابى که در آن ابراهيم به قربانى کردن تنها فرزند دلبندش مأمور شده بود، از نمونه‌هاى عالى اين تجربه است. آن‌چه بر هاجر بين صفا و مروه گذشت يا بر موسى در ميقات و محمد (ص) در حرا و يا اوج آن در معراج گذشت همگى نمونه‌هايى هستند از تجربه‌هايى که بى‌شک دينى هستند و در مقوله ديگرى نمى‌گنجند. عبادات محضه چون نماز و حج حتا در شکل نمادينشان تمرين‌هايى براى درک تجربه‌هاى واقعى دينى هستند.
متن دينى- منظومه فکرى و تاريخى پيامبر- مشتمل بر دو بخش است، گزارش‌هاى توصيفى يا انشايى از تجربه‌هاى آسمانى پيامبر و ديگرى خبرها و امرونهى‌هاى پيامبردرفضاى زمينى پيرامونش - جامعه انسانى با جغرافياى زمانى، مکانى و فرهنگى خاص. اجازه دهيد اين دو بخش را جداگانه وارسى کنيم.
گزارش يک تجربه شورانگيز هرچه‌هم شيوا بيان شود، جايگزين حسى که از تجربه مستقيم آن تجربه حاصل مى‌شود، نخواهد شد. حد اکثر اين هيجان را در مخاطب ايجاد مى‌کند که خود به تکرار آن تجربه بپردازد. وصف شنيدارى يا ديدارى يک رابطه جنسى، مخاطب را تحريک مى‌کند، حتا اگر اين تحريک باعث انزال شود، لذت حاصل با اوج لذت بازيگران اصلى قابل مقايسه نيست! شور حاصل از گزارش بازى‌هاى عارفانه جايگزين حال عارفان نمى‌شود.
بارى، پيامبر دستوراتى صادر و آداب و رسومى وضع مى‌کند تا پيروان را در مسير اين معراج قرار دهد. اگر هم قوانينى در امور زمينى وضع مى‌کند براى هموار سازى راه آسمان است. عبادات محضه و احکام فقهى و پند و اندرزهاى اخلاقى همگى دراين راستا هستند. بله پيامبر رهبرى کاريزماتيک جامعه را هم به عهده دارد و حتا از تجربه دينى خود- وحى در اين نقش استفاده مى‌کند ولى اين درست همان بعدى از ابعاد نبوت است که با رحلت پيامبر اسلام مهر خاتميت مى‌خورد. گو اين‌که شيعه در اسلام به تداوم اين رهبرى کاريزماتيک با عنوان «امامت» قايل است؛ اما رهبرى امام عرفى است نه دينى! بماند که با غيبت امام زمان، باز با خلأ رهبرى کاريزماتيک مواجه شده‌ايم. براى توضيح اين نظريه بايد نقش پيامبر در تجربه‌هاى دينى را بيشتر بررسى کنيم.
